Qaşqadərya vilayəti
| Qaşqadərya vilayəti | |
|---|---|
| Qashqadaryo viloyati | |
|
|
|
| Ölkə | |
| İnzibati mərkəz | Qarşi |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 20 yanvar 1943 |
| Sahəsi |
|
| Hündürlük | 480 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | UZ-QA |
| Rəsmi sayt | |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qaşqadərya vilayəti — Özbəkistanda vilayət.
Ümumi məlumat[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qaşqadərya vilayəti Özbəkistanın cənubunda yerləşir. Əhalisi 2.290.000 nəfərdir. Vilayətin 3/5-ü səhradır. Avtomabil kodu UZ-Qa, ərazisi 28.400 kv km, mərkəzi qərşi şəhəridir.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Eramızdan əvvəl 329-cu ildə Makedoniyalı İsgəndəri və Temurilər imperiyasını quran Əmir Temuru öz qəhrəmanlığı ilə təəccübləndirən Spitamen bu torpaqlarda böyüyüb. İrandan Kopetdağ silsilələri ilə ayrılan bu torpaqların geniş əraziləri çox müxtəlif təbii şərait yaradır. Kopetdağın şimal ətəkləri, İran silsilələrinin ətəkləri kimi, dağ çaylarının sularından kiçik miqyasda istifadə etmək üçün əlverişlidir; daha şimalda və şimal-şərqdə geniş səhralar var. Səhralar cənub-şərqdən şimal-qərbə Tecen (Herirud), Murqab, Amudərya, Qaşqadərya, Zərəfşan və kifayət qədər böyük məsafədə Sırdərya çaylarının vadiləri ilə kəsilir. Tecen və Murqab çayları Qaraqum səhrasının qumlarında yoxolur; Qaşqadərya və Zərəfşan qədimdə Amudəryaya tökülürdü; Amudərya və Sırdərya öz suları Aral dənizinə tökülür.
Kaşkadərya rayonu ilk dəfə 1925-ci ildə, Özbəkistan SSR-in yaranarkən yaranıb və cəmi bir il mövcud olub. 1943-cü il yanvarın 20-də SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə yenidən yaradılmışdır. Onun tərkibinə Qarşi (inzibati mərkəz) və Şəhrisəbz şəhərləri, habelə Buxara vilayətindən ayrılmış Beşkənd, Güzar, Dehqanabad, Kamaşi, Qarşi, Kasan, Kitab, Çırakçı, Şəhrisəbz və Yakkabaq rayonları daxil idi. 1943-cü ildə Kok-Bulaq və Mirak rayonları yaradıldı, lakin artıq 1957-ci ildə ləğv edildi. 1959-cu ildə Şəhrisəbz rayon tabeliyində olan şəhər statusundan məhrum edilib. 1960-cı il yanvarın 25-də vilayət ləğv edilərək ərazisi Surxandərya vilayətinə verildi. 1964-cü il fevralın 7-də Quzar, Qarşi, Kasan, Şəhrisəbz və Yakkabağ rayonlarının, eləcə də Qarşi və Şəhrisəbz şəhərləri tərkibində Qaşqədərya vilayəti bərpa edildi. 1964-cü ildə Kamaşi və Çırakçı, 1968-ci ildə Kitab, 1970-ci ildə Kasbi (Ulyanovsk), 1971-ci ildə Dehqanabad, 1975-ci ildə Nişan, 1977-ci ildə Usman-Yusupov, 1978-ci ildə Mübarək, 1980-ci ildə Dəlimərcan, 1981-ci ildə Kokdali rayonları yaradılmışdır. 1979-cu ildə Kitab və Mübarək, 1980-ci ildə isə Kasan rayon tabeliyində olan şəhər statusu alıb. 1986-1989-cu illərdə Qaşqadərya vilayətinə Özbəkistan Respublikasının 1-ci prezidenti İslam Kərimov rəhbərlik edib.
Qədim zamanlarda Amudərya sularının bir hissəsi Aral dənizindən cənub-qərbdə Sarıqamış hövzəsini dolduraraq Xəzər dənizi istiqamətində Qara-Qumdan keçərək Uzboy kanalına tökülürdü; lakin eramızdan əvvəl 1-ci minilliyin əvvəllərində Uzboy, görünür, qurumuş çay yatağı idi. Zərəfşan və Amudərya çayları arasında yerləşən bu ərazi qədim zamanlarda Qədim Yunanıstan və Çin salnamələrinə görə Cənubi Soqd və Cənubi Turan adlanırdı.
Qədim dövrlərdə Orta Asiyada bişmiş kərpicdən tağlı körpülərin tikintisi tez-tez həyata keçirilirdi. Günümüzə qədər gəlib çatmış qədim körpülər XIV-XVI əsrlərin 2-ci yarısına aiddir. Onların arasında ən böyüyü Əmir Teymur tərəfindən tikilmiş Qaşqədərya üzərindəki körpü hesab olunur. Çayın yatağından keçən kərpic körpü enli və alçaq tağlarla birləşən 12 güclü dirəyə söykənir. Bu kifayət qədər böyük mühəndislik tikintisidir: körpünün uzunluğu 122 m, eni 8,2 m-dir. Dayaqların qeyri-adi relyefi, tağların zərif xətləri, körpünün yuxarı səthinin hamar əyilmələri dayanıqlı və davamlı tikilinin ifadəli memarlıq obrazını yaradır. 2016-cı ildə Prezident İslam Kərimovun təşəbbüsü ilə Qaşqədərya üzərindəki tarixi körpü əsaslı şəkildə yenidən qurulub, onun ətrafında ümumi sahəsi 24 hektar olan müasir istirahət guşəsi yaradılıb.[1]
Bölgədə 997 tarixi abidə var. Şəhrisəbz şəhəri YUNESKO-nun Dünya Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib. 2006-cı ildə həm də YUNESKO-nun Beynəlxalq Təşkilatının təşəbbüsü ilə Qarşi şəhəri 2700 illik yubileyini qeyd etdi.
Coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qaşqadərya vilayəti Özbəkistanın cənub hissəsində Qaşqadərya çayı hövzəsində, Pamir-Alay dağlarının qərb yamacında yerləşir. Vilayətin sahəsi 28,570 km²-dir, Belçika və ya Niderland kimi ölkələrin ərazisi ilə müqayisə edilə bilər. Cənub-şərqdə Surxandərya vilayəti, şimal-qərbdə Buxara vilayəti, şimalda Nəvai və Səmərqənd vilayətləri, qərbdə Türkmənistanın Lebap vilayəti, şərqdə Tacikistanın Soqd vilayətinin Pəncikənt rayonu ilə həmsərhəddir. Əhəmiyyətli yanacaq və qaz-kondensat ehtiyatlarına malikdir[2]: Şurtan, Alan, Pamuk, Təvəkkəl, Xucum və s.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
| Özbəkistan vilayətləri | ||
|---|---|---|
| Əndican • Buxara • Fərqanə • Cizak • Xarəzm • Nəməngan • Nəvai • Qaşqadərya • Qaraqalpaqıstan Respublikası • Səmərqənd • Sırdərya • Surxandərya • Daşkənd | ||
|
Özbəkistan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
- ↑ "История - Qashqadaryo viloyat hokimiyati" (rus). qashqadaryo.uz. 2017-12-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-23.
- ↑ "Кашкадарьинская область". 2012-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-08.